Tóm tắt giáo trình "Sản Xuất Sạch Hơn" (Đại học Khoa học Huế, 2011)

Thứ Bảy, 09/08/2025

NGÔ XUÂN TRƯỜNG

NHỮNG ĐIỂM NỔI BẬT

1. Sự phát triển tất yếu của tư duy quản lý môi trường

Tài liệu đã hệ thống rõ ràng 4 giai đoạn phát triển trong cách ứng phó với ô nhiễm công nghiệp:

Phớt lờ ô nhiễm: Giai đoạn đầu khi công nghiệp mới phát triển, chưa nhận thức đầy đủ về tác động môi trường
Pha loãng và phát tán: "Giải pháp" ngây thơ như nâng ống khói cao hơn hoặc pha loãng nước thải (như ví dụ pha 1m³ nước thải với 9m³ nước sạch để đạt tiêu chuẩn)
Xử lý cuối đường ống: Giải pháp bị động, tốn kém và chỉ xử lý triệu chứng
Sản xuất sạch hơn: Tiếp cận chủ động, phòng ngừa từ gốc, tích hợp vào quy trình sản xuất

Qua kinh nghiệm thực tế việc chuyển từ "xử lý cuối đường ống" sang "SXSH" là bước ngoặt quan trọng, giúp doanh nghiệp vừa bảo vệ môi trường vừa tăng lợi nhuận - điều mà tôi đã chứng kiến rõ ở nhiều nhà máy dệt nhuộm và thuộc da.

2. Định nghĩa SXSH theo UNEP (1994) - Vẫn còn nguyên giá trị

"SXSH là sự áp dụng liên tục một chiến lược phòng ngừa môi trường tổng hợp đối với các quá trình sản xuất, sản phẩm và dịch vụ nhằm làm giảm tác động xấu đến con người và môi trường."

Điều này khác biệt căn bản với các cách tiếp cận trước đây: không phải xử lý chất thải sau khi tạo ra, mà là ngăn ngừa phát sinh chất thải ngay từ đầu. Trong 20 năm làm xử lý nước thải, tôi nhận thấy các nhà máy áp dụng SXSH giảm được 60-80% chi phí xử lý môi trường so với các nhà máy chỉ tập trung vào hệ thống xử lý cuối đường ống.

3. Phương pháp luận đánh giá SXSH - Rất bài bản và thực tiễn

Tài liệu trình bày 6 giai đoạn đánh giá SXSH với 18 nhiệm vụ cụ thể, đặc biệt chú trọng:

Cân bằng vật chất và năng lượng (nhiệm vụ 5): Đây là nền tảng quan trọng nhất mà tôi luôn áp dụng khi khảo sát nhà máy. Một ví dụ điển hình trong tài liệu về công nghiệp thuộc da cho thấy 35% Crôm không được hấp thụ, gây ô nhiễm nghiêm trọng.
Xác định chi phí cho các dòng thải (nhiệm vụ 6): Nhiều doanh nghiệp không nhận ra rằng chất thải chính là "tiền bị vứt đi"
Phương pháp "lấy tổng có trọng số" để lựa chọn giải pháp: Rất hữu ích khi phải cân nhắc giữa các yếu tố kỹ thuật, kinh tế và môi trường

4. Các giải pháp SXSH thiết thực

Tài liệu phân loại rõ 4 nhóm giải pháp chính:

Quản lý nội vi: Đơn giản, ít tốn kém nhưng hiệu quả cao (vd: kiểm soát rò rỉ, bảo trì thiết bị)
Thay thế nguyên vật liệu: Vd: thay mực in dung môi hữu cơ bằng mực in dung môi nước
Tối ưu hóa quá trình sản xuất: Vd: kiểm soát chính xác lượng hóa chất trong nhuộm vải
Cải tiến công nghệ: Vd: chuyển từ sơn ướt sang sơn bột

Đặc biệt đánh giá cao phần ứng dụng trong ngành dệt nhuộm và thuộc da - hai lĩnh vực tôi đã trực tiếp tư vấn nhiều năm. Các giải pháp như thu hồi hồ sợi bằng siêu lọc (tái sử dụng 40-80% hồ), thay thế enzym amylase trong giũ hồ, hay tối ưu hóa quy trình thuộc da để giảm 35% lượng Crôm thải ra - đều là những giải pháp đã chứng minh hiệu quả trong thực tế.

BÀI HỌC THỰC TIỄN TỪ KINH NGHIỆM CÁ NHÂN

SXSH không phải là chi phí mà là đầu tư: Từ kinh nghiệm của các giải pháp SXSH thường có thời gian hoàn vốn dưới 2 năm, thậm chí chỉ vài tháng đối với các giải pháp quản lý nội vi.
Cân bằng vật chất là chìa khóa: Trong nhiều dự án, việc thiết lập cân bằng vật chất chính xác đã giúp phát hiện ra những lãng phí ẩn mà chủ doanh nghiệp không hề hay biết.
Vai trò của lãnh đạo: Như tài liệu chỉ ra, thành công của SXSH phụ thuộc nhiều vào cam kết của lãnh đạo. Chứng kiến nhiều dự án thất bại do thiếu sự ủng hộ từ cấp quản lý cao nhất.
Phối hợp giữa kỹ thuật và quản lý: SXSH thành công khi kết hợp được chuyên môn kỹ thuật với quản lý hiệu quả - điều này đòi hỏi sự hợp tác giữa các phòng ban.

KẾT LUẬN

Giáo trình này là một tài liệu rất toàn diện và thiết thực cho cả giảng dạy và ứng dụng thực tế. Với kinh nghiệm 20 năm xử lý nước thải, tôi có thể khẳng định rằng SXSH không chỉ là lý thuyết mà là giải pháp tối ưu để vừa bảo vệ môi trường, vừa nâng cao hiệu quả sản xuất. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay khi các tiêu chuẩn môi trường ngày càng khắt khe và chi phí nguyên liệu tăng cao, SXSH chính là chìa khóa cho sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp công nghiệp.
Link download full bản tiếng Việt: https://drive.google.com/file/d/1uNLiSVLpi3_e0X2Xj6NJEQa3PLnJJ45M/view?usp=sharing

Danh mục